Imunološki sistem

Stručnjaci gotovo svakodnevno govore kako je važno imati jak imunološki sistem – bilo da se borite protiv nešto bezazlenijih infekcija, poput obične kijavice, ili se suočavate sa malignim oboljenjima. Jak odbrambeni sistem organizma igra ključnu ulogu u ozdravljenju. Međutim, koliko god se govorilo o tome da put ka zdravlju mora biti okružen jakim bedemima imunološkog sistema, malo ko pokušava da objasni o kakvom – se sistemu zapravo radi. S obzirom na to da je ljudski organizam idealno okruženje za mikrobe, oni pokušavaju da prodru u njega, a upravo je imunološki sistem taj koji ima funkciju štita.

Čuvar zdravlja
Ukoliko kapije imunološkog sistema ne budu dovoljno jake da spreče ulazak stranih tela, nastupa borba čiji je cilj da ih uništi. No, kakva je to zaštitna mreža u našem telu sastavljena od ćelija, tkiva i organa, koja drži bolesti podalje od nas i spremno im se suprotstavlja čim nas napadnu?

Imunološki sistem u stvari bdi nad svim drugim sistemima koji čine naše telo: zahvaljujući njemu mikrobima je znatno teže da napadnu i oštete kardiovaskularni, respiratorni i bilo koji drugi sistem koji predstavlja sastavni deo čoveka.

Štaje imunološka tolerancija?
Tokom razvoja organizma, njegove sopstvene ćelije imunološki sistem ne prepoznaje kao antigene, odnosno strana tela. To se označava kao imunološka tolerancija, što znači da naš imunološki sistem neće reagovati protiv ćelija našeg organizma. Bakterije ili virusi ne spadaju u te ćelije i oni podstiču imuno-odgovor, odnosno reakciju. Isto se dešava i sa tkivima, odnosno ćelijama druge osobe (osim u slučaju kada je donor jednojajčani blizanac), što dovodi do toga da pojedine transplantacije budu neuspešne.

Intolerancija je takođe moguća
S druge strane, iako je imunološki sistem kod većine ljudi formiran tako da pravi razliku između “domaćih” i “stranih” ćelija, može se razviti imunološka intolerancija, najčešće kod ljudi koji imaju genetsku predispoziciju za to. Imunološki sistem tada uništava sopstvene ćelije ili stvara antitela prema sopstvenim molekulima, a to dovodi do uništenja ćelija. Tako nastaju autoimune bolesti, poput reumatoidnog artritisa ili sistemskog eritemskog lupusa. Mogu nastati i alergijske reakcije, poput one na polen, kada imunološki sistem čestice polena prepoznaje kao opasnost, iako one to zapravo nisu. Tada se govori o preteranoj aktivnosti imunološkog sistema.

Rađamo se spremni za borbu
Imunološki sistem razvija se tokom života. Rađanjem dobijamo urođeni imunitet, koji se sastoji od nespecifičnih mehanizama odbrane, aktivnih čak i pre izlaganja nekom antigenu. To je u stvari prva linija odbrane i čine je koža, sluzokoža očiju, respiratornog sistema, sistema za varenje, te urinogenitalnog sistema, kao i pljuvačka i želudačna kiselina. Saborci na prvoj liniji odbrane deluju neposredno u roku od 96 sati od napada stranog tela, uvek na isti način.

Imunološki sistem pamti
S druge strane, stečeni imunitet razvija se u godinama nakon rođenja, a podrazumeva da se za svaki antigen formira specifičan imuno odgovor. Za razliku od urođenog, stečeni imunitet odlikuje imuno-pamćenje, što znači da on beleži svaki kontakt sa određenim antigenom i ponovo ga prepoznaje kad god napadne, reagujući ranije formiranim imunio-odgovorom – kada napadaju bakterije, aktivira se humoralni odgovor, a u slučaju borbe protiv virusa i malignih tumora, ćelijski. Pritom, imuno-t -odgovor na pojedine izazivače bolesti može se izazvati i davanjem vakcine ili seruma.

Utvrđenja rasuta po telu
Tvrđave imunološkog sistema raspoređene su po čitavom telu. Najveća je slezina, smeštena ispod levog rebarnog luka, a iznad stomaka, dok su manja utvrđenja limfni čvorovi raspoređeni u vratu, ispod pazuha, u stomaku i preponama. U slezini i limfnim čvorovima nalaze se limfociti, bela krvna zrnca koja predstavljaju ratnike odbrambenog sistema – upravo oni imaju glavnu ulogu u imuno -odgovoru organizma. U organe imunološkog sistema spadaju i krajnici i grudna žlezda, a sva utvrđenja povezana su mrežom limfnih sudova, kojima teče limfa, bezbojna tečnost koja se naziva i “bela krv”. Njena uloga u procesu odbrane organizma jeste da prenese strana tela do limfnih čvorova, gde se ona uništavaju.

Antitela: Bedemi organizma
Sva krvna zrnca, u početku nezrele matične ćelije, potiču iz koštane srži, sunđerastog tkiva unutar kostiju. Tu se formiraju B ćelije -one se nakon prodora antigena u organizam transformišu u plazma ćelije i stvaraju antitela koja se izlučuju u krvotok čim dođe do napada stranog tela, s tim što svaka ćelija može da stvori jedno antitelo. Postoji pet vrsta antitela – neka od njih ubijaju bakterije, druga se nalaze u telesnim tečnostima poput suza ili pljuvačke i čuvaju ulaz u telo od stranih napadača, neka štite od parazita, dok jedna grupa ostaje pripojena B ćelijama i zaslužna je za njihovu blagovremenu reakciju na napad.

Oružje protiv inficiranih ćelija
Drugi deo limfocita – T ćelije, oružje su kojim imunološki sistem uništava ćelije koje su već inficirane različitim tipovima virusa. One sazrevaju u timusu, odnosno grudnoj žlezdi, koja važi za najbolju prijateljicu imunološkog sistema, ali aktivna je samo tokom detinjstva i puberteta, nakon čega se smanjuje i pretvara u masno tkivo. Dakle, ćelije koje sazrevaju u koštanoj srži štite nas od napada infekcije obrazujući antitela, dok one formirane u timusu pomažu da prebrodimo infekciju. Pritom, ćelije koje sazrevaju u grudnoj žlezdi mogu se podeliti na nekoliko grupa.

Od pomagača do ubica
T ćelije pomagači stimulišu B ćelije da stvaraju antigene ili podstiču druge T ćelije na akciju. Ćelije ubice direktno napadaju zaražene ćelije, dok ćelije ugušivači zaustavljaju imuno-odgovor sistema nakon što je infekcija pobeđena. Postoje i NK ćelije, odnosno “prirodne ubice”, čiji mehanizam delovanja još nije razjašnjen. One deluju protiv neprijateljskih ćelija koje se kamufliraju u telesnim ćelijama tako dobro da im ni antitela , ni T ćelije ne mogu ništa. Pored limfocita, važni činioci imunološkog sistema jesu i druga bela krvna zrnca, od kojih neka imaju ulogu da intenziviraju upalne procese kao deo imunološke reakcije i tako nam ukazu na problem.